Bilişsel Bilim, Nörobilim ve Psikoloji

Kognitif bilim ya da Türkçe adıyla bilişsel bilim, nörobilim ve psikoloji, birbirleriyle ilişkili olan ve insan zihnini ve davranışlarını anlamaya odaklanan çalışma alanlarıdır. Aynı ya da benzer alanlara dönük çalışan bilim ve meslek dallarının birçoğunda olduğu gibi bu üç alanın da birbiriyle ortak olan ve birbirinden farklılaşan yönleri bulunuyor. Bu yazımızda, bu alanların nasıl tanımlandığına, bu alanlara yönelmek isteyen bireylerin nasıl becerilere sahip olmaları gerektiğine ve iş imkânlarına değineceğiz.

Bilişsel Bilim

Bilişsel bilim, insan zihninin doğasını ve bilişin altında yatan süreçleri araştıran, disiplinler arası bir çalışma alanı olarak tanımlanıyor. Bilişsel bilim, insanların nasıl algıladıklarını, düşündüklerini, öğrendiklerini, akıl yürüttüklerini ve iletişim kurduklarını anlamak amacıyla, psikoloji, dilbilim, felsefe, bilgisayar bilimi ve nörobilim alanlarında kullanılan kavrayış ve yöntemleri bir araya getiriyor.

Biliş bilimciler, algı, dikkat, hafıza, problem çözme, karar verme ve dil de dahil olmak üzere çok çeşitli zihinsel süreçleri inceliyorlar ve bu süreçlerin beyinde nasıl uygulandığını ve bir davranış üretmek üzere, birbirleriyle ve çevreyle nasıl etkileşime girdiklerini anlamaya çalışıyorlar.

Bilişsel bilim, davranımsal deneyler, bilgisayımsal modelleme, beyin görüntüleme teknikleri ve doğal dil verilerinin analizi gibi çeşitli araştırma yöntemlerinden faydalanıyor. Bu alan aynı zamanda, bilişsel psikoloji, bilişsel sinirbilim, yapay zekâ ve dilbilim gibi alanları da kapsıyor. Bilişsel bilim, insan zihni hakkında kapsamlı bir kavrayış geliştirmek ve bu bilgiyi eğitim, sağlık ve teknoloji gibi alanlardaki uygulamaya dönük sorunları çözmek amacıyla pratikte kullanmayı amaç ediniyor.

Nörobilim

Nörobilim, beyin, omurilik ve diğer sinir dokuları da dahil olmak üzere sinir sisteminin incelenmesine odaklanan bilim dalı olarak tanımlanıyor. Nörobilim, sinir sisteminin nasıl işlediğini, geliştiğini ve hastalık, yaralanma ve genetikten nasıl etkilendiğini anlamayı amaçlıyor. Nörobilim; biyoloji, psikoloji, fizik, bilgisayar bilimi ve diğer disiplinlerden kavrayış ve yöntemleri bir araya getiren disiplinler arası bir alan olarak biliniyor.

Nörobilimciler, sinir sisteminin yapısını ve işlevini, moleküller ve hücrelerden çevrimler ve sistemlere kadar farklı düzeylerde inceliyorlar. Nörobilimciler ayrıca algı, dikkat öğrenme, hafıza, duygu ve karar verme gibi çeşitli davranışların ve bilişsel süreçlerin altında yatan mekanizmaları araştırıyorlar. Ek olarak, yaşam süresi boyunca sinir sisteminin gelişimini ve esnekliğini, diğer bir deyişle, çevresel değişimlere uyum kapasitesinin incelenmesi de nörobilimcilerin çalışma alanları arasında bulunuyor.

Nörobilim, beyin görüntüleme teknikleri (MRI, fMRI ve PET gibi), elektrofizyoloji, genetik mühendisliği ve davranışsal deneyler gibi çeşitli araştırma yöntemlerinden faydalanıyor. Nörobilim ayrıca, bilişsel sinirbilim, gelişimsel sinirbilim, sistem sinir bilimi ve bilgisayımsal sinirbilim gibi alanları da kapsıyor. Nörobilim, sinir sistemi ve işlevleri hakkında kapsamlı bir kavrayış geliştirmeyi ve bu bilgiyi insan sağlığını ve refahını geliştirmek için kullanmayı amaçlıyor. Nörobilimin, tıp, psikiyatri, nöromühendislik ve yapay zekâ gibi alanlarda uygulamaları bulunuyor.

Psikoloji

Psikoloji ise davranış ve zihinsel süreçlerin bilimsel olarak incelenmesi olarak tanımlanıyor. Psikoloji, gelişimsel, sosyal, klinik ve örgütsel psikoloji de dahil olmak üzere pek çok alt alanı kapsıyor. Psikologlar, insan davranışlarını anlamak için deneyler, anketler ve gözlemler gibi çeşitli araştırma yöntemlerinden faydalanıyorlar. Psikoloji, davranışların ve zihinsel süreçlerinin nedenlerinin yanı sıra, bunların nasıl değiştirilebileceğini veya geliştirilebileceğini anlamaya çalışıyor. Psikologlar; algı, dikkat, hafıza, öğrenme, motivasyon, duygu, kişilik ve sosyal davranış gibi konuları inceliyorlar. Depresyon, anksiyete ve şizofreni gibi ruhsal bozuklukların nedenlerinin ve tedavilerinin araştırılması da psikologların çalıştığı konular arasında bulunuyor.

Psikoloji; biyoloji, nörobilim, felsefe, antropoloji ve diğer disiplinlerden gelen bilgi ve yöntemlerden faydalanan disiplinler arası bir alan olarak biliniyor. Psikolojinin sağlık, eğitim, iş ve hukuk gibi alanlarda önemli uygulamaları bulunuyor. Psikoloji, insanlığın insan zihni ve davranışları hakkındaki kavrayışını geliştirmeyi ve bu bilgileri insan hayatını iyileştirmek için kullanmayı amaç ediniyor. Psikologlar uzmanlıklarını, birey ve grupların zorlukların üstesinden gelmelerine ve hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak ve insan refahını teşvik etmek için kullanıyorlar.

Beceri Grupları

Yukarıda da değindiğimiz gibi bunların her üçü de disiplinler arası alanlar ve biyoloji, bilgisayar bilimi, dilbilim, felsefe ve diğer disiplinlerden gelen bilgi ve yöntemlerden faydalanıyorlar. Her üç alan da insanlığın zihin ve davranışlar üzerine anlayışını geliştirmek gibi ortak bir amacı paylaşıyorlar ve karmaşık araştırma sorularına çözüm getirebilmek için sıklıkla iş birliği yapıyorlar. Öte yandan bilişsel bilim zihinsel süreçlerin bilgisayımsal yönlerine odaklanırken, nörobilim davranışların ve zihinsel süreçlerin biyolojik temellerini araştırmaya odaklanıyor. Psikoloji ise çeşitli araştırma yöntemlerinden faydalanarak pek çok farklı alt alanlarda davranış ve zihinsel süreçleri inceliyor.

Hemen her meslek alanında olduğu gibi bu üç meslek alanında da üniversite eğitiminizde ve akabinde kariyer yolunuzu çizerken faydalanabileceğiniz beceri grupları mevcut. Biliş bilimciler, nörobilimciler ve psikologlar, meslek yaşamlarında bir dizi beceriden ve kapsamlı alan bilgisinden yararlanıyorlar. Bu beceri grupları ve alan bilgisi, her üç meslek alanı ve bu mesleklerin alt branşları için ortak olabileceği gibi alana özel de olabiliyor.

Bilişsel Bilim

Bilişsel bilim; psikoloji, sinirbilim, dilbilim, felsefe ve bilgisayar bilimi gibi birçok farklı disiplinden bilgi ve beceriler içeriyor. Algı, dikkat, hafıza, dil ve problem çözme gibi temel bilişsel süreçler hakkında kapsamlı bilgi ve kavrayış sahibi olma bu becerilerin başında geliyor. Veri analizi yapabilme ve örüntü belirleyebilme her biliş bilimcinin mutlaka sahip olması gereken beceriler arasında bulunuyor.

Biliş bilimciler, çeşitli deneylerden ve diğer kaynaklardan elde ettikleri verileri analiz edebilmek için istatistiksel yöntemlerden faydalanıyorlar. Biliş bilimcilerin, bilişsel süreçlerle ilgili hipotezleri test edebilmeleri için çeşitli deney ve çalışmaları tasarlayabilmeleri ve bunun için de uygun araştırma tasarımlarını ve metodolojilerini belirleyebilmeleri gerekiyor. Yukarıda da değindiğimiz gibi bilişsel bilim disiplinler arası etkileşimin yoğun olduğu bir alan, dolayısıyla biliş bilimcilerin psikoloji, nörobilim, dilbilim, felsefe ve bilgisayar bilimleri gibi alanların bilgi ve becerilerine de hakim olmaları gerekiyor.

Bunların yanı sıra, biliş bilimcilerin araştırma bulgularını hem teknik ve akademik dile aşina olan ve olmayan kitlelere ulaştırabilmeleri için sözlü ve yazılı iletişim becerilerinin gelişmiş olması gerekiyor. Biliş bilimcilerin, eleştirel ve yaratıcı düşünebilmeleri, sorunları tanımlayabilmeleri ve bunları ele alabilmek için yenilikçi çözümler geliştirebilmeleri gerekiyor. Programlama dilleri, veri analiz araçları ve nörogörüntüleme yazılımları hakkında kapsamlı bilgi ve bunları pratikte uygulayabilme, yine biliş bilimcilerin sahip olması gereken yeterlilikler arasında bulunuyor. Son olarak, her meslek alanının temsilcilerinde olduğu gibi biliş bilimcilerin de insan deneklerle ve hayvan modelleri ile araştırma yürütmeye ilişkin etik ilkeler hakkında kapsamlı bilgi sahibi olmaları gerekiyor.

Genel itibarıyla, biliş bilimcilerinin; bilişsel süreçler, araştırma tasarımı, veri analizi, disiplinler arası bilgi, iletişim becerileri ve teknik beceriler dahil olmak üzere geniş ve çeşitli bir beceri grubuna sahip olmaları ve eleştirel, yaratıcı ve etik düşünebilmeleri gerekiyor.

Özetleyecek olursak;

Algı, dikkat, hafıza, dil ve problem çözme gibi bilişsel süreçler hakkında kapsamlı bilgi
İstatistiksel yöntemler ve bilgisayımsal modelleri kullanarak, karmaşık verileri analiz etme ve yorumlama becerisi
Bilişsel süreçler ile ilgili hipotezleri test edebilmek için deneyler ve çalışmalar geliştirmek de dahil olmak üzere araştırma tasarımı konusunda kapsamlı bilgi
Psikoloji, sinirbilim, dilbilim, felsefe ve bilgisayar bilimi dahil olmak üzere farklı disiplinlerde kullanılan bilgi ve becerilere aşinalık
Araştırma bulgularını teknik ve akademik dile aşina olan ve olmayan kitlelere etkili bir şekilde iletebilmek için hem sözlü hem de yazılı iletişim becerileri
Sorunları tanımlayabilmek ve bu sorunlara yenilikçi çözümler geliştirebilmek için yaratıcı ve eleştirel düşünebilme becerileri
İnsan deneklerle ve hayvan modelleri ile araştırma yürütmeye ilişkin etik ilkeler hakkında kapsamlı bilgi

biliş bilimcilerin mutlaka sahip olması gereken bilgi ve beceriler arasında bulunuyor.

Nörobilim

Biyoloji, psikoloji, fizik, bilgisayar bilimleri ve mühendislik gibi pek çok farklı disiplinde kullanılan bilgi ve beceriler nörobilimciler tarafından da kullanılıyor. Nörobilimcilerin özellikle beyin, omurilik ve periferal sinir sistemi dahil olmak üzere sinir sisteminin anatomisi, fizyolojisi ve işlevleri hakkında kapsamlı bilgiye sahip olması gerekiyor. Ek olarak nörobilimcilerin, nöral aktiviteyi doğru bir şekilde ölçen deneyler tasarlayabilmek ve yürütebilmek için araştırma tasarımı, deneysel yöntemler ve istatistiksel analiz konularında güçlü bir temele sahip olmaları önem taşıyor.

Beyin görüntüleme teknikleri (MRI, fMRI, PET, EEG), elektrofizyoloji ve genetik mühendisliği gibi gelişmiş araştırma araçları ve teknolojileri, yine nörobilimcilerin kapsamlı bilgi sahibi olması gereken konular arasında yer alıyor. Tıpkı bilişsel bilim ve psikoloji gibi nörobilim de disiplinler arası etkileşimin yoğun olduğu bir alan, dolayısıyla nörobilimcilerin biyoloji, psikoloji, fizik ve bilgisayar bilimleri gibi birçok alanda sağlam bir temele sahip olmaları gerekiyor. Bunların yanı sıra, yine bilişsel bilime ve psikolojiye benzer şekilde, nörobilimcilerin de araştırma bulgularını hem teknik ve akademik dile aşina olan kitlelere hem de olmayan kitlelere hem sözlü hem de yazılı olarak etkili bir şekilde iletebilmeleri gerekiyor.

Nörobilimcilerin karmaşık veri gruplarını analiz edebilmeleri, çeşitli örüntüleri tanıyabilmeleri ve bulgularının sonuçları hakkında eleştirel düşünebilmeleri önemli beceriler arasında bulunuyor. Son olarak, nörobilimcilerin sinir sistemini incelemek için yeni yöntemler ve teknikler geliştirerek, mevcut ve potansiyel sorunlara yaratıcı bir zihniyetle yaklaşabilmeleri ve tıpkı bilişsel bilim ve psikolojide olduğu gibi insan deneklerle ve hayvan modelleriyle araştırma ve çalışmalar yürütmeye ilişkin etik ilkeler hakkında kapsamlı bilgi sahibi olmaları büyük önem arz ediyor.

Genel olarak, nörobilimcilerin sinir sistemi bilgisi, araştırma tasarımı, veri analizi, disiplinler arası bilgi, iletişim becerileri, teknik beceriler, analitik ve eleştirel düşünme, yaratıcılık ve etik ilkeler dahil olmak üzere geniş ve çeşitli bir beceri grubuna sahip olmaları gerekiyor.

Özetle;

Araştırma bulgularını teknik ve akademik dile aşina olan ve olmayan kitlelere etkili bir şekilde iletebilmek için hem sözlü hem de yazılı iletişim becerileri
Beyin görüntüleme, elektrofizyoloji ve genetik mühendisliğinde de kullanılan teknik ve yöntemler gibi sinir sistemini araştırmak için gelişmiş araştırma araçlarını ve teknolojilerini kullanmada yeterlilik
Beyin ve diğer sinir dokularının yapısı ve işlevi de dahil olmak üzere sinir sistemi biyolojisi hakkında kapsamlı bilgi
Biyoloji, psikoloji, kimya, fizik ve bilgisayar bilimleri de dahil olmak üzere farklı disiplinlerde kullanılan bilgi ve becerilere aşinalık
İleri istatistiksel beceriler ve karmaşık verileri analiz etme ve yorumlama becerileri
İnsan deneklerle ve hayvan modelleri ile araştırma yürütmeye ilişkin etik ilkeler hakkında kapsamlı bilgi
Sinir sistemini incelemek için deneyler ve çalışmalar tasarlamak üzere araştırma tasarımı ve yöntemleri konularında kapsamlı bilgi
Sorunları tanımlayabilmek ve bu sorunlara yenilikçi çözümler geliştirebilmek için yaratıcı ve eleştirel düşünebilme becerileri

nörobilimcilerin sahip olmaları gereken önemli bilgi ve yeterlilikler arasında yer alıyor.

Psikoloji

Psikoloji; biyoloji, nörobilim, sosyoloji ve antropoloji gibi birçok disiplinden farklı beceriler içeriyor. Psikologların algı, biliş, duygu, motivasyon, kişilik ve sosyal davranış gibi insan davranışının çeşitli yönleri hakkında derin bir kavrayışa sahip olmaları gerekiyor. Tıpkı nörobilim ve bilişsel bilimde olduğu gibi psikologların da istatistiksel yöntemler, karmaşık verilerin analizi ve yorumlanmasına yönelik beceriler de dahil olmak üzere davranış ve zihinsel süreçlerin doğru bir şekilde araştırılabilmesi için deneyler ve çalışmalar tasarlama konusunda ilgili bilgi ve becerilere sahip olmaları önem taşıyor.

Araştırma bulgularının hem teknik ve akademik dile aşina olan hem de olmayan kitlelere ulaştırılması için sözlü ve yazılı iletişim becerileri, psikologlar için de öne çıkan beceriler arasında bulunuyor. Nörobilim ve bilişsel bilime benzer şekilde, psikoloji de disiplinler arası iletişim ve etkileşimin yoğun olduğu bir alan ve bu nedenle psikologların da biyoloji, nörobilim, sosyoloji ve antropoloji gibi birçok alanda sağlam bir temele sahip olmaları gerekiyor.

Karmaşık verileri analiz edebilme, örüntü ve modelleri tanımlayabilme ve elde edilen bulgulara eleştirel ve analitik yaklaşabilme, psikologların da sıkça başvurduğu beceriler arasında bulunuyor. Bunlara ek olarak, psikologların davranış ve zihinsel süreçleri inceleyebilmeleri için yeni yöntem ve teknikler geliştirerek sorunlara yaratıcı bir zihniyetle yaklaşabilmeleri gerekiyor. Özellikle klinik psikologların ruh sağlığı bozukluklarını değerlendirebilmeleri, teşhis ve tedavi edebilmeleri büyük önem arz ediyor. Son olarak, tıpkı bilişsel bilim ve nörobilimde de olduğu gibi psikologların da insan deneklerle araştırma yapma ve klinik hizmetler sunma ile ilgili etik ilkeler hakkında bilgi sahibi olmaları gerekiyor.

Genel itibarıyla, psikologların davranış ve zihinsel süreçler hakkında kapsamlı bilgi, araştırma tasarımı, veri analizi, disiplinler arası bilgi, iletişim becerileri, analitik ve eleştirel düşünme, yaratıcılık, klinik beceriler ve etik ilkeler dahil olmak üzere geniş ve çeşitli bir beceri grubuna sahip olmaları önem taşıyor.

Özetle;

Algı, biliş, duygu, motivasyon, kişilik ve sosyal davranışlar da dahil, davranış ve zihinsel süreçler hakkında kapsamlı bilgi ve güçlü bir kavrayış
Araştırma bulgularını teknik ve akademik dile aşina olan ve olmayan kitlelere etkili bir şekilde iletebilmek için hem sözlü hem de yazılı iletişim becerileri
İleri istatistiksel beceriler ve karmaşık verileri analiz etme ve yorumlama becerileri
İnsan deneklerle araştırma yürütmeye ilişkin etik ilkeler ile birlikte, davranış ve zihinsel süreçleri araştırmak için deneyler ve çalışmalar tasarlama becerisi
Nörobilim, biyoloji, sosyoloji ve antropoloji de dahil olmak üzere farklı disiplinlerde kullanılan bilgi ve becerilere aşinalık
Sorunları tanımlayabilmek ve bu sorunlara yenilikçi çözümler geliştirebilmek için yaratıcı ve eleştirel düşünebilme becerileri

psikologların sahip olmaları gereken bilgi ve beceriler arasında bulunuyor.

Biliş Bilimciler, Nörobilimciler ve Psikologlar için İş Olanakları Nelerdir?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere, her üç alanın da hem eğitim hem de mesleki açıdan birbirine benzediği ve birbirinden farklılaştığı noktalar bulunuyor. Bu üç alanın da kendilerine ek olarak alt branşları mevcut ve bu alan ve branşlar, odak noktaları, kullanılan araçlar ve araçların kullanıldığı amaçlar bakımından farklılık gösteriyor. Üniversite eğitimlerini bu alanlarda tamamlayan bireyler de pek çok farklı mesleği yapabilme olanağı elde ediyor.